Ο ρόλος του χρώματος, στα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία…

Διαλέγουμε βιβλία για παιδιά με ασπρόμαυρη ή έγχρωμη εικονογράφηση;

Είναι γεγονός ότι η κυρίαρχη απόχρωση στο σύνολο της εικονογράφησης ενός βιβλίου μπορεί να προκαταλάβει συγκινησιακά τον αναγνώστη, πόσο μάλλον τα μικρά παιδιά.  Οι συμβολισμοί των χρωμάτων επιδρούν στο υποσυνείδητο των αναγνωστών. Όταν λ.χ. η συνολική ατμόσφαιρα ενός βιβλίου είναι μπλε, τότε ο αναγνώστης υποβάλλεται σε μια πιο μελαγχολική διάθεση, επίσης το κόκκινο προσφέρει ζεστασιά, το πράσινο φέρνει ιδέες περί γονιμότητας.  Βέβαια, συνήθως οι εικονογράφοι για κάθε εικόνα χρησιμοποιούν και διαφορετικό χρώμα, επιχειρώντας να δείξουν με αυτό τον τρόπο τη διαδοχική αλλαγή διάθεσης των εμπλεκομένων χαρακτήρων.  Πολλοί εικονογράφοι όπως ο Van Allsburg, προτιμούν την ασπρόμαυρη εικονογράφηση, η οποία θεωρείται ότι προσδίδει περισσότερη αντικειμενικότητα στα απεικονιζόμενα γεγονότα (Μ.Δ. Κανατσούλη, 2004). Τα πράσινα, καφέ, ασθενικά κίτρινα και γκρι, δημιουργούν μία παράξενη μυστηριακή διάθεση.  Η αντίληψη λοιπόν του χρώματος έχει άμεση αισθητηριακή επίδραση.  Η Julia Kristeva (όπ. ανάφ. στο P. Nodelman, 2009) αναφέρει ότι το χρώμα στις εικαστικές τέχνες δεν εκφράζει μόνο συμβατικές έννοιες, π.χ. μπλε, όπως το μπλε του ουρανού, αλλά απευθύνεται στο υποσυνείδητο, άρα το χρώμα παραβιάζει μία πολιτιστικά κωδικοποιημένη εικονογραφική δομή.  Τα χρώματα προκαλούν ικανοποίηση ή ανησυχία, αφού εκφράζουν θέματα πέρα από νοήματα ή προθέσεις.  Αυτή η ταυτόχρονη επικοινωνία καταφέρνει να προκαλέσει συγκεκριμένα συναισθήματα και στάσεις φορτίζοντας τους θεατές συναισθηματικά και με μεγαλύτερη ακρίβεια από κάθε άλλη πτυχή των εικόνων (P. Nodelman, 2009).

Ένα άλλο εξίσου καλό παράδειγμα για τον τρόπο που οι προγενέστερες εμπειρίες μας επηρεάζουν τις προσδοκίες μας είναι λ.χ. το να αναμένουμε ποιοτικότερη λογοτεχνία από βιβλία με σκληρό, ανάγλυφο και μονόχρωμο εξώφυλλο, ενώ αναμένουμε πιο συνηθισμένο περιεχόμενο από βιβλία με έντονα χρωματιστά και πλαστικοποιημένα εξώφυλλα.  Δηλαδή, με άλλα λόγια ανταποκρινόμαστε διαφορετικά στην ίδια ιστορία αναλόγως με το αν τη συναντούμε σε βιβλία με διαφορετικούς σχεδιασμούς και τύπους. Το σκληρό εξώφυλλο παραπέμπει σε σοβαρό κι αξιοσέβαστο περιεχόμενο, ενώ το μαλακό εξώφυλλο παραπέμπει συχνά σε πιο φιλικό περιεχόμενο αλλά σε βιβλίο μιας χρήσης.

Και το μέγεθος ενός βιβλίου προϊδεάζει για το περιεχόμενο και το ύφος μιας ιστορίας.  Στα μεγαλύτερα βιβλία μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο εντυπωσιακές τεχνικές, ενώ στα μικρότερα βιβλία ο εικονογράφος περιορίζεται από φόβο μη φανούν βαρυφορτωμένα.  Στα μικρότερα βιβλία ο αναγνώστης προσδοκά γοητεία και λεπτότητα και τη βρίσκει ακόμη κι αν δεν υπάρχει.  Στα μεγάλα βιβλία ο αναγνώστης προσδοκά ζωηράδα και επίσης την βρίσκει ακόμη κι αν δεν υπάρχει.  Τα πιο μεγάλα και τα πιο μικρά από τα εικονογραφημένα βιβλία είναι συχνά απλούστερα σε περιεχόμενο και σε στυλ κι ο αναγνώστης τα προσεγγίζει προσδοκώντας απλότητα και παιδικότητα.  Τα μεσαίου μεγέθους βιβλία είναι συχνά πιο εκλεπτυσμένα και σύνθετα.

Εκτός από τα παραπάνω, εξίσου σημαντική είναι και η επίδραση του σχήματος του βιβλίου. Το πρόσθετο πλάτος των πλατύτερων βιβλίων δίνει την ευκαιρία στους εικονογράφους να συμπληρώσουν το πρόσθετο διάστημα γύρω από τους ανθρώπους που ζωγραφίζουν με πληροφορίες για το περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα η ιστορία. Οι λεπτομέρειες στο φόντο μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τους χαρακτήρες των εικόνων.  Στον αντίποδα βρίσκονται τα στενότερα βιβλία που όπως είναι φυσικό προσφέρουν «μικρότερη ευχέρεια απεικόνισης του σκηνικού και κατά συνέπεια, μεγαλύτερη εστίαση στους χαρακτήρες και στην προώθηση του αισθήματος ταύτισης με αυτούς» (P. Nodelman, 2009).

Μια ακόμη σημαντική πτυχή των εικονογραφημένων βιβλίων που επηρεάζει τη στάση μας απέναντι στα γεγονότα που απεικονίζονται στις εικόνες, είναι η ποιότητα του τυπογραφικού χαρτιού.  Λόγου χάρη, το γυαλιστερό χαρτί προσδίδει μεν στα χρώματα αστραφτερή καθαρότητα, αλλά δημιουργεί απόσταση, διότι η γενική γυαλάδα που δημιουργείται προσελκύει την προσοχή στην επιφάνεια των εικόνων αποτρέποντας την εστίαση σε συγκεκριμένα αντικείμενα.  Ένα άλλο χαρακτηριστικό των εικονογραφημένων βιβλίων που είναι τυπωμένα σε γυαλιστερό χαρτί είναι ότι υπονοούν κάποια ηρεμία ή τουλάχιστον ακινησία.

Σαφώς υπάρχουν και άλλες συμβάσεις τις οποίες χρησιμοποιούν οι εικονογράφοι για να μεταδώσουν τα μηνύματα και την ιδεολογία τους, αλλά δεν θα επεκταθούμε περεταίρω, διότι κρίνεται ότι τα παραπάνω στοιχεία μας δίνουν μια ικανοποιητική εικόνα ώστε να κατανοήσουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο φαίνονται τα πράγματα, μεταδίδει σε μεγάλο βαθμό αυτό που σημαίνουν.  Με λόγια απλά, τα εικονογραφημένα βιβλία εκφράζουν την υπόθεσή μας για τις μεταφορικές σχέσεις μεταξύ εμφάνισης και σημασίας (P. Nodelman, 2009).

Συνεπώς, ο ρόλος του χρώματος είναι αξιοσημείωτος και επηρεάζει τόσο τη σκέψη, όσο και τον συναισθηματικό κόσμο των παιδιών μεταδίδοντας ευκολότερα τα μηνύματα που εμπεριέχονται στα βιβλία.

Πηγές: 

Κανατσούλη, Μ.Δ. (2004). Ιδεολογικές Διαστάσεις Της Παιδικής Λογοτεχνίας, Αθήνα: Τυπωθήτω Δαρδάνος.

Nodelman, Ρ. (2009). Λέξεις για εικόνες, Η αφηγηματική τέχνη του παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου, μτφρ. Π. Πάνου, Αθήνα: Εκδ. Πατάκη.